De goudstandaard uitgelegd

De gouden standaard is een muntstelsel waarin de economische rekeneenheid een vast gewicht aan goud is. Wanneer verschillende landen een dergelijke vaste rekeneenheid hanteren, worden de wisselkoersen tussen verschillende nationale valuta feitelijk vastgelegd. Deze standaard was van groot belang voor de ontwikkeling van goudstaven en goudstukken.

Het was dus een stelsel waarbij de munteenheid inwisselbaar is tegen een – vaste, door de wet bepaalde – hoeveelheid goud. Met andere woorden: de centrale bank koopt en verkoopt goud tegen een vastgestelde prijs.

We kunnen drie mogelijke, verschillende systemen onderscheiden:

1. Goud als directe munteenheid (goudcirculatie)
2. Papiergeld te allen tijde inwisselbaar voor goud
3. Geld slechts beperkt inwisselbaar

Systeem 1: goud als directe munteenheid

Soms wordt goud direct als munteenheid gebruikt. Dit noemen we goudcirculatie.

Systeem 2: Papiergeld te allen tijde inwisselbaar voor goud

De tweede mogelijkheid is dat papiergeld wordt uitgegeven dat te allen tijde inwisselbaar is voor goud, waarbij de totale waarde van dat uitgegeven geld gelijk is aan de totale hoeveelheid goud van de centrale bank.

Systeem 3: Geld slechts beperkt inwisselbaar

In het derde mogelijke systeem is geld slechts beperkt inwisselbaar. Er is meer papiergeld uitgegeven dan de waarde van de goudvoorraad van de centrale bank. Dit noemen we de zogenaamde papieren standaard.

De gouden standaard kan ook als een monetair systeem worden gezien. Een monetair beleid houdt in het geheel van maatregelen die een centrale bank kan nemen om de waarde van de eigen valuta stabiel te houden. Daarbij geldt voor goud dat veranderingen in vraag en aanbod de waarde van goederen en diensten mede bepalen.

De wereldwijde goudstandaard bestond tot 1971. In de vorm van het systeem van Bretton Woods, waarbij de dollar inwisselbaar was voor goud tegen een vaste prijs. De valuta in overige landen had een vaste wisselkoers ten opzichte van de dollar.

Amerikaanse president Richard Nixon maakte een einde aan dit systeem tijdens de zogenoemde Nixon-schok, een serie economische maatregelen die hij in 1971 nam. Daarbij hief hij de omwisseling van goud in Amerikaanse dollars op. 

Het systeem van Bretton Woods werd op die manier de deur uit gewerkt. Twee jaar later werd dat systeem officieel opgeheven.

Nederland kende wat betreft de gouden standaard drie verschillende perioden:

1. De goudenmuntenstandaard – tot 1914
2. De goudkernstandaard – 1918 tot 1936
3. De goudwisselstandaard – 1945 tot 1971

#1 De goudenmuntenstandaard – tot 1914

In deze periode werden bankbiljetten volledig gedekt door goud. Was je in het bezit van bankbiljetten, dan had je het recht om deze in te wisselen voor goud. Het muntgeld was in die tijd intrinsiek volwaardig en had een eigen waarde in edele metalen.

#2 De goudkernstandaard – 1918 tot 1936

Tijdens deze periode waren bankbiljetten voor 40% gedekt door goud. Het ‘publiek’ had niet het recht om bankbiljetten voor goud in te wisselen, op uitzonderingen na. Daarnaast kwamen er naast de intrinsiek volwaardige munten ook onvolwaardige munten in omloop. Deze munten heetten de tekenmunten. De waarde ervan werd niet bepaald door de metaalwaarde, maar door het teken dat er door de overheid op aangebracht was.

#3 De goudwisselstandaard – 1945 tot 1971

Aan het einde van de goudstandaard had de gulden via een omweg een band met goud. Dit liep nog via het systeem van Bretton Woods, waarbij de gulden een vaste verhouding met de dollar had, die op zijn beurt weer gekoppeld was aan goud.

Omdat na 1971 de dollar niet meer inwisselbaar was voor goud, kwam ook in Nederland een einde aan de standaard.